Meslek Hastalığı, Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14. maddesi de Meslek Hastalığı aşağıdaki gibi tanımlıyor:
Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.
Bildirim için ise, bu durumun öğrenildiği günden başlayarak üç işgünü içinde, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile kuruma bildirilmesi gerekmektedir.
İş Kazası
5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesi iş kazasını aşağıdaki gibi tanımlıyor:
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada
b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda
d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda
e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.
Bildirim için ise o yerin yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve kuruma da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde (iş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde, iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlar) bildirilmesi gerekmektedir.
1- İş Kazası Tespiti ve Soruşturulması
A- İş Kazası Olduğunu Kim Tespit Edecek?
İş Kazasının tespiti, İşveren tarafından düzenlenen İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu, işverence düzenlenecek iş kazası tespit tutanağı, kolluk kuvvetlerince olay ile ilgili düzenlenecek tutanak ve tanık ifadeleri değerlendirilerek Kısa Vadeli Sigorta Servisince yapılır.
Bilgi ve konuyla ilgili düzenlenen tutanak ve raporların incelenmesi sonucu ünitelerin kısa vadeli sigorta servislerince başka bir araştırma ve soruşturma yapılıp yapılmadığı aranmaksızın olayın iş kazası olduğuna karar verilebilir. Anılan servisin olayın iş kazası olduğu yönünde karar alma yetkisi olduğu gibi, olayın iş kazası olmadığı yönünde karar alma yetkisi de bulunmaktadır. Servis tarafından olay hakkında alınan “iş kazası değildir” kararına sigortalının itiraz etmesi halinde söz konusu vaka bir kez de Komisyonca incelenir ve Komisyon tarafından karara bağlanır.
Eldeki bilgi ve belgeler ile kısa vadeli sigorta servislerince tespit yapılamaması durumunda; İş Kazası Tespit Komisyonunca tespit yapılır.
Komisyonun olayın iş kazası olduğu yönünde karar alma yetkisi olduğu gibi, olayın iş kazası olmadığı yönünde karar alma yetkisi de bulunmaktadır. Komisyonun “iş kazası değildir” kararına sigortalının yeni bilgi ve belgeler ile itiraz etmesi halinde olay Komisyon tarafından yeniden değerlendirilir, karar verilememesi halinde, karar verilememesinin gerekçeleri belgelendirilmek ve sigortalının itirazına esas olarak sunduğu yeni bilgi ve belgeler de eksiksiz eklenmek suretiyle konu denetim talebi ile Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına iletilebilir.
Komisyon kararı üzerine sigortalı yargı organlarına başvurabilir.
Oluşturulan Komisyon tarafından da kazanın iş kazası olduğuna ya da olmadığına karar verilememesi halinde ise söz konusu olay belgeleri ve gerekçeleri ile birlikte soruşturulmak üzere Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının ilgili Grup Başkanlığına intikal ettirilerek Denetim Vasıtasıyla tespit yapılır
B- Meslekte Kazanma Gücü Kayıp Oranını Kim Tespit Edecek?
Olayın iş kazası olduğunun kesin olarak anlaşılması ve sigortalının gelir veya aylık talebinde bulunması ya da söz konusu talep olmaksızın meslekte kazanma gücü kayıp oranının tespit edilmesini istemesi halinde, iş kazası dosyası yeni bir denetim talebinde bulunulmadan Kocatepe Sağlık Sosyal Güvenlik Merkezine gönderilir.
C- Ölümle, Maluliyetle veya Uzuv Kaybıyla Sonuçlanan İş Kazaları
Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca vakanın iş kazası olarak kabul edilmesi sonucunda hazırlanan raporla birlikte dosya, hukuk servislerine intikal ettirilir. Bu durumda verilen mahkeme kararına göre rücu işlemleri yürütülür.
D- Sigortalılık Bildirimleri Yapılmamış Olanların İş Kazası Geçirmesi
İşveren tarafından işe giriş bildirgesi ile Kuruma sigortalı bildirimi yapılmamış olanların kaza geçirmesi halinde Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ve Sosyal Güvenlik Denetmenliği Yönetmeliği gereği öncelikle Kurum Denetmenlerince sigortalılık tespiti yapılması talep edilir. Ardından vakanın iş kazası olup olmadığı yönünde tespit, A şıkkında açıklanan esaslara göre yapılır.
2- Meslek Hastalığının Tespiti ve Soruşturulması
Sigortalı, meslek hastalığı şüphesi ile en son çalıştığı işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezine başvurur.
Sigortalıların meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranları tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye aşağıdaki kurumlar yetkilidir:
a) Sağlık Bakanlığına bağlı meslek hastalıkları hastaneleri
b) Eğitim ve araştırma hastaneleri
c) Devlet üniversitesi hastaneleri
Anılan sağlık hizmet sunucuları sıralanmış olmakla birlikte; sigortalının tercihine göre bu hastanelerden herhangi birine sevk işlemi yapılabilir.
Bakanlık iş müfettişlerinin örnek olaylar veya kendi kurumlarının mevzuatı gereği işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığı yönünde düzenlemek zorunda oldukları denetim raporları ile sigortalının meslekte kazanma gücü kayıp oranının tespiti için gerekli olan işyeri ortam analiz raporları ve risk değerlendirme ve ölçüm raporlarından iş kazası ve meslek hastalığı vakaları ile ilgili olanlarının işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezlerine gönderilmesi gerekmektedir.
Diğer taraftan meslekte kazanma gücü kayıp oranlarının tespiti için gerekli olan, risk durumlarına göre yıllık, altı ayda bir veya daha kısa sürelerde iş güvenliği uzmanları, işyeri hekimleri, işyeri sağlık ve güvenlik birimi veya ortak sağlık ve güvenlik birimlerince düzenlenmesi zorunlu olan işyeri ortam analizlerinin ve risk değerlendirme ölçüm ve analizlerinin ya da işyerine ait çalışma ortamı ile ilgili diğer bilgilerin yer aldığı raporların da anılan kişiler tarafından sosyal güvenlik il müdürlükleri ile sosyal güvenlik merkezlerine gönderilmesi gerekmektedir.
Meslek Hastalığının Bildirilmesi
Kurum sağlık kurulunca hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilmesi durumunda işverene kabul tarihi itibari ile İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile meslek hastalığı bildiriminde bulunması hususu yazılı olarak tebliğ edilecektir. Tebligatın işverence tebellüğ edildiği tarih meslek hastalığının işverence öğrenildiği tarih olarak kabul edilir ve bu tarihten itibaren 3 iş günü içerisinde bildirim yapması gerekir. İşverenin bildirimi geç yapması halinde bildirim yaptığı tarihe kadar sigortalıya yapılan tüm masraflar ve varsa ödenmiş geçici iş göremezlik ödenekleri hakkında Kanunun 14 üncü ve 76 ncı maddelerine göre işlem yapılır.
3- Kusur Oranlarının Tespiti ve Denetim
Kurum Müfettişleri tarafından yapılan iş kazası veya meslek hastalığı soruşturmaları sonucu düzenlenen raporlarda, işveren, sigortalı ve varsa üçüncü kişi/kişiler hakkında kusur oranları belirtilir. Müfettişler tarafından düzenlenen inceleme raporlarında iş kazası tespitinin yapılması durumunda “ağır kusur” ifadelerine yer verilerek sigortalının kusur derecesinin tespiti cihetine gidilir. Kusur oranları belirtilen Müfettiş raporlarında oranların dağıtılacağı kişiler ve kusur dereceleri ayrı ayrı belirtilir.
Düzenlenen raporlarda sigortalının ağır kusurlu olduğunun ve kusur derecesinin de belirtilmesi halinde geçici iş göremezlik ödeneği ağır kusur derecesi esas alınarak 1/3 oranında eksiltilerek ödenir. Ancak “ağır kusur” ifadesi yer almakla birlikte kusur derecesi yazılmamış ise %5 oranında kesinti yapılmak suretiyle işlem yapılır.
A- iş kazası veya meslek hastalığı, işverenin kastı sonucunda meydana gelmişse
İşveren Kuruma karşı sorumlu hale gelir. Kasıt; iş kazası veya meslek hastalığına, işverenin bilerek ve isteyerek hukuka aykırı eylemiyle neden olması halidir. İşverenin eylemi hukuka aykırı olmamakla birlikte, yaptığı hareketin hukuka aykırı sonuç doğurabileceğini bilmesi, ihmali veya ağır ihmali sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
Buna göre;
– Olay mahkemeye intikal etmişse ve işverenin kusurlu olduğu yönünde karar verilmişse,
– Olay hakkında daha önce hazırlanan denetim raporlarında işverenin kusurlu olduğu belirtilmişse,
ayrıca denetim talebinde bulunulmayacak bu belge ve bilgilere göre işlem yapılır.
Ancak olay hakkında yukarıda belirtilen belgeler olmamakla birlikte, sigortalı veya diğer şahısların ifadelerinden, olay hakkında üniteye intikal eden kolluk kuvvetlerince düzenlenmiş bilgi ve belgeler ile ihbar ve şikayetler üzerine yapılacak araştırma sonucu elde edilecek belgeli bilgilerden işvereninin kusurlu olduğu yönünde kısa vadeli sigortalar servisince veya Komisyonca bir tespit yapılması halinde denetim talebinde bulunulur.
B- iş kazasının yasal süresinde bildirilmemesi halinde
Bildirim tarihine kadar geçen sürede sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği denetim talebinde bulunulmadan doğrudan işverenden tahsil edilir. Meslek hastalığı bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverene, Kurum tarafından bildirim tarihine kadar sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödenekleri rücu edilir.
C- Üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmesi halinde;
Sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edileceği” hüküm altına alınmıştır.
Buna göre;
– Olay mahkemeye intikal etmişse ve üçüncü kişilerin kusurlu olduğu yönünde karar verilmişse,
– Olay hakkında daha önce hazırlanan denetim raporlarında üçüncü kişilerin kusurlu olduğu belirtilmişse,
Eldeki bilgi ve belgelere göre işlem yapılır.
Olay hakkında yukarıda belirtilen belgeler olmamakla birlikte, sigortalı veya diğer şahısların ifadelerinden, olay hakkında üniteye intikal eden kolluk kuvvetlerince düzenlenmiş bilgi ve belgeler ile ihbar ve şikayetler üzerine yapılacak araştırma sonucu elde edilecek belgeli bilgilerden üçüncü kişilerin kusurlu olduğu yönünde kısa vadeli sigortalar servisince veya Komisyonca bir tespit yapılması halinde, denetim talebinde bulunulur.
D- Kazalının kusuru nedeniyle meydana gelmesi halinde
Söz konusu belgelerde sigortalının ağır kusurlu olduğu ve kusur derecesine dair bilgi veya belge bulunması halinde geçici iş göremezlik ödeneği 1/3 oranında eksiltilerek ödenir. Belgede ağır kusur ifadesi yer almakla birlikte kusur derecesi yer almıyor ise %5 oranında kesinti yapılmak suretiyle işlem yapılır.
Ağır kusura yönelik uygulama ise sigortalının:
1- İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara uymaması,
2- Tehlikeli olduğu veya hastalığa sebep olacağı bilinen bir hareketi yapması,
3- Yetkili kimseler tarafından verilen emirlere aykırı hareket etmesi,
4- Yapılması gerekli bir hareketi savsaması,
5- Açıkça izne dayanmadığı gibi, hiçbir gereği veya yararı bulunmayan bir işi bilerek yapması,
Ağır kusuruna esas tutulur.
E- Sigortalının kasti hareketi nedeniyle iş kazasına uğradığı veya meslek hastalığına tutulduğu halde
Sigortalının kasti hareketi nedeniyle iş kazasına uğradığı veya meslek hastalığına tutulduğu ya da teklif edilen tedaviyi kabul etmediği, Kurumla anlaşmalı sağlık hizmet sunucuları tarafından hazırlanan raporlarda ya da mahkeme kararı veya denetim raporlarında belirtilmiş ise ayrıca denetim talebinde bulunulmadan, geçici iş göremezlik ödenekleri yarısı tutarında ödenir.
F- Kontrollü raporunun çalışabilir belgesi ile “çalışır”a çevirmeden işyerinde çalışmaya başlaması halinde;
Bu tür vakalarda istirahatli olan sigortalılar için istirahatin sonunda tedavi gördüğü hekimin sigortalıyı kontrole çağırması halinde kontrol tarihinde kontrole gitmemesi durumunda veya kontrollü raporunun çalışabilir belgesi ile “çalışır”a çevirmeden işyerinde çalışmaya başlaması halinde bu sigortalıya istirahatli olduğu döneme ait geçici iş göremezlik ödeneklerinin ödenmemesi, ödenmiş olan miktarların ise söz konusu madde hükmüne göre tahsil edilir.
İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile Bildirim Yapılması
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin “İş kazasının bildirimi ve bildirim süresi” başlıklı 35 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi ikinci fıkrası, “Ek-7’de yer alan iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesini vermekle yükümlü olanlar tarafından e-sigorta ile Kuruma bildirilir veya doğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye gönderilir.” hükmüne amirdir. Buna göre geçerli bir mazeretin (Kurum elektronik alt yapısına erişilemediği ve benzeri durumlarda) olmadığı durumlarda iş kazası meslek hastalığı bildirim formu Kuruma elektronik ortamda gönderilir.